Quan điểm trên được Cục trưởng Thi hành án dân sự TP HCM Nguyễn Văn Hòa đưa ra tại hội thảo Góp ý sửa đổi Luật Thi hành án dân sự - Giải pháp xử lý tài sản trong thi hành án các vụ án kinh tế do báo Pháp luật TP HCM tổ chức ngày 14/5.
Theo ông Hoà, trong các vụ án tham nhũng kinh tế, trước đây chỉ chú trọng đến việc thi hành án về tội danh, hình phạt. Nhưng hiện nay, việc thi hành án đặc biệt chú trọng đến việc thu hồi tài sản. Trong 3 năm gần đây, cơ quan thi hành án TP HCM thu hồi được trên 50.000 tỷ đồng, chiếm 76-96% tổng giá trị tài sản thu hồi của cả nước.
Tuy nhiên, việc thu hồi tài sản vẫn chưa đạt kết quả như mong muốn vì còn nhiều vấn đề bất cập như: quá trình điều tra, xét xử kéo dài, luật chưa rõ, dẫn đến người thực hiện hành vi trái pháp luật tẩu tán tài sản; tài sản là bất động sản xuống cấp, tốn nhiều chi phí bảo quản lưu giữ...
Ông Nguyễn Văn Hòa, Cục trưởng Cục THADS TP HCM. Ảnh: Huỳnh Thơ
Ông Hòa cũng cho rằng, hiện nay cơ quan điều tra, tòa án chưa quan tâm đến tính chất tài sản nên khi cơ quan thi hành án khi xử lý gặp nhiều vướng mắc. Ví dụ, bản án tuyên tài sản của người phạm tội, nhưng thực chất khi thi hành thì người khác đứng tên. Đặc biệt là việc xử lý tài sản là các dự án, cơ sở pháp lý không có, quá trình truy tố, xét xử kéo dài khiến giấy phép hết hạn, gây khó khăn cho việc xử lý tài sản phải thu hồi.
Dẫn chứng đại án Hứa Thị Phấn, ông Hòa cho biết, tòa tuyên phát mãi tài sản là dự án Bệnh viện Phú Mỹ diện tích 10 ha ở Bình Chánh, nhưng thực tế giấy phép triển khai dự án đã hết hạn. "Về nguyên tắc, giấy phép hết hạn thì cơ quan chức năng phải thu hồi trong khi một số diện tích đất vẫn thuộc sở hữu của người dân. Như vậy, nếu bán đất từng mảnh đất riêng lẻ cũng không được mà bán cả dự án càng không được nên Cục liên tục kiến nghị hủy bản án", ông Hòa thông tin.
Tương tự, việc xử lý tài sản hình thành trong tương lai, cổ phần, cổ phiếu chưa được đưa lên sàn... cũng chưa có quy trình xử lý và gặp nhiều khó khăn.
"Việc thu hồi tài sản trong các vụ án kinh tế là thu hồi cho Nhà nước, nhưng chủ thể đứng ra để giám sát thì không có. Tài sản thu về thì cứ nộp về kho bạc trong khi đúng ra phải giao cho Bộ Tài chính", ông Hòa nói và khẳng định "cần thiết phải sửa đổi Luật thi hành án dân sự".
Bất cập trong định giá tài sản
Phân tích về những bất cập khác liên quan đến định giá tài sản, luật sư Phan Trung Hoài, Phó Chủ tịch Liên đoàn Luật sư Việt Nam, cho rằng quy định của pháp luật thể hiện việc giám định, định giá tài sản trong tố tụng hình sự chỉ là trường hợp "khi xét thấy cần thiết", không phải thuộc trường hợp bắt buộc phải trưng cầu giám định theo Điều 206 Bộ Luật Tố tụng Hình sự. Nếu không phải là bắt buộc phải trưng cầu giám định, thẩm định giá tài sản thì sẽ tùy thuộc nhiều vào ý chí chủ quan của các cơ quan tiến hành tố tụng, không nhất quán.
Ngoài ra, thời điểm định giá và thời hạn hiệu lực của chứng thư thẩm định giá cũng đang tồn tại nhiều bất cập. Hiện nay, trong các vụ án thời điểm định giá là thời điểm cơ quan tiến hành tố tụng yêu cầu, việc này là chưa phù hợp, gây bất lợi cho người phạm tội trong trường hợp thời điểm xảy ra vụ án diễn ra cách xa thời điểm định giá, dẫn tới có sự chênh lệch rất lớn về giá trị.
Trong khi đó, quá trình giải quyết các vụ án thường diễn ra trong một thời gian khá dài nên xác định thời điểm định giá là thời điểm của sơ thẩm lần đầu, hay mỗi một giai đoạn sẽ tiến hành định giá cho phù hợp với giá thị trường nơi có tài sản tranh chấp là một vấn đề chưa được hướng dẫn cụ thể.
Tiếp theo là hiệu lực của chứng thư thẩm định giá trong quá trình thi hành án. Theo quy định, chứng chỉ có hiệu lực trong vòng 6 tháng, về nguyên tắc thì phải tiến hành định giá lại tài sản để tổ chức đấu giá. Nhưng trong nhiều trường hợp, do đương sự gây khó khăn hoặc vì nguyên nhân khách quan khác nên nhiều trường hợp tài sản không được định giá lại.
Luật sư Phan Trung Hoài nêu quan điểm tại hội thảo. Ảnh: Huỳnh Thơ
Ngoài ra, luật sư Hoài cũng chỉ ra nhiều bất cập trong phương pháp định giá hiện nay. Cụ thể, khi áp dụng phương pháp so sánh đơn vị định giá phải thực hiện khảo sát và thu thập thông tin về tài sản so sánh. Trong đó có việc thu thập từ các phương tiện thông tin đại chúng; Internet... dẫn đến có những băn khoăn về tính pháp lý và xác thực của các nguồn thông tin này.
Trong một số trường hợp chứng thư thẩm định giá không chỉ được thực hiện theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan thi hành án, mà theo yêu cầu của pháp nhân, đương sự dẫn đến có sự khác biệt về giá trị thẩm định từ chính các đơn vị thẩm định nằm trong danh mục do Bộ Tài chính cung cấp.
"Vậy việc xác định giá của bất động sản để bán đấu giá được giải quyết như thế nào?", ông Hoài nêu vấn đề. Như trong vụ án bà Trương Mỹ Lan, có đến hơn 1.166 tài sản sử dụng để thế chấp cho các khoản vay. Trong đó, chỉ có hơn 726 mã tài sản được định giá và kết quả định giá của các công ty cũng chênh nhau lên đến hơn 193.000 tỷ đồng.
Ngoài ra, còn rất nhiều tài sản là cổ phần cổ phiếu, tài sản hình thành trong tương lai không được xem xét định giá trong khi những tài sản này có giá trị rất lớn.
Đề xuất cơ chế riêng khi xử lý tài sản chưa rõ về pháp lý
Tại hội thảo, một số chuyên gia đề xuất cần có cơ chế xử lý tài sản đang hình thành trong tương lai và tài sản chưa hoàn thiện về pháp lý. Việc định giá tài sản luôn phải theo nguyên tắc là giá thị trường. Đồng thời, các chuyên gia kiến nghị cần thành lập hội đồng xử lý tài sản cho các vụ án lớn; hoàn thiện quy định về thu thập thông tin khách quan, xác định thời điểm định giá, và hướng dẫn cụ thể về định giá tài sản đặc thù, đảm bảo tính thống nhất và "có lợi cho người phạm tội".
Theo luật sư Lê Hồng Nguyên, Uỷ viên ban thường vụ Liên đoàn luật sư Việt Nam, hiện nay do quy định chồng chéo của nhiều luật khác nhau nên việc xử lý những tài sản có pháp lý chưa hoàn thành thường bế tắc.
"Tôi cho rằng cần mạnh dạn khi giao cơ quan thi hành án xử lý tài sản là dự án chưa hoàn thành về pháp lý thì không cần phải tuân theo các quy định pháp luật khác nữa, mà việc phát mãi cứ thực hiện theo hiện trạng", ông Nguyên nói, thêm rằng người nào mua trúng đấu giá những tài sản chưa hoàn thành về pháp lý hay tài sản hình thành trong tương lai thì có nghĩa vụ tiếp tục hoàn thiện pháp lý để thực hiện dự án.
Ngoài ra, ông Nguyên còn đề xuất cho tổ chức thừa phát lại được tham gia vào quá trình xử lý tài sản trong các vụ án kinh tế cũng như rút ngắn thời gian thi hành án đối với các tài sản phải thi hành.
Còn luật sư Nguyễn Thành Công, Đoàn Luật sư TP HCM thì kiến nghị cần thành lập trung tâm thông tin tài sản đấu giá. Các thông tin này được công khai cho tất cả người dân cùng biết trước khi đưa ra bán đấu giá, thu hồi tài sản.
Hải Duyên